Manisa

Tarihsel Süreç İçerisinde Manisa Mahallerin ve Nüfusun Gelişimi

Manisa kenti Osmanlı döneminde önemli şehirlerinden başında gelmekteydi. Bu yazımızda Manisa mahallelerinin tarihsel süreç içerisindeki değişimi ve gelişimden bahsedeceğiz.

Osmanlı devleti döneminde mahalle, aynı mescitte ibadet eden cemaatin aileleri ile birlikte ikamet ettikleri şehrin alt birimi, şeklinde ifade edilmektedir. Osmanlı’da mahalle halkı aynı ibadet mahallinde, yani mescit, kilise ya da sinagogda ibadet etmekte, dini bir topluluk, yani bir “cemaat” teşkil etmektedir. Özellikle İslamiyet’te şehir ve mahalle üçlüsü birbirinden ayrılamaz ve birbirini tamamlayan kavramlar olarak bilinmektedir. Dolayısıyla şehirlerin mekânsal gelişimi ortaya koyulurken ve birbirleriyle bağlantıları irdelenirken mahallelerin bir kentin fiziksel ve sosyal yapı taşı olduğu söylenebilir.

Osmanlı döneminde Manisa, mekânsal ve sosyal yapının vazgeçilmez parçaları olan mahallelere bölünüp idaresi buna göre yapılmaktaydı. Şehrin fiziki ve sosyal unsuru olan mahalleler, genellikle birbirini tanıyan, sosyal dayanışma yönünden bir bütün oluşturan aynı inanışa sahip insan toplulukların yaşadığı yerdir. Özellikle gayri-Müslim toplulukların önemli miktarda yaşadığı Manisa şehrinde gayri-Müslimler kendilerine ait mahallelerde yaşamaktadırlar. Ancak Müslüman halkla gayri-Müslim halkın yaşadığı alanlar birbirinden kesin sınırlarla ayrıldığı söylenememektedir.

Manisa şehrinde XVI. Yüzyılda mahalle sayısı 11 iken, XVII. Yüzyılın ilk yarısında 44, ikinci yarısında 54 mahalle (bu rakam bazı kaynaklarda 52’dir) bulunmaktadır.

XVII. yüzyılda oluşan bu mahalleler, adlarını ve sınırlarını genellikle XIX. yüzyıla kadar korumuşlardır.

Kentin XV. Yüzyılda 5000 civarında olan nüfusu, 1531 yılında 6496’ya, 1575 yılında 8245’e, 1671’de de 20000’e kadar yükseldiği görülmektedir. 1914 yılında iki kat artışla kent nüfusu 40000’e ulaşmıştır. Bu dönemdeki nüfus artışının sebebi Balkanlardan gelen göç dalgasının büyük önemi olmuş ve bu olayla Manisa, bölgenin önemli metropolitik merkezlerinden biri olmuştur. Yaşanan göçlerden dolayı artan nüfus ve şehrin genel anlamda yayılım göstermiş olduğu alan genel olarak şehrin bugünkü çekirdeğini oluşturmaktadır. Bundan dolayıdır ki, eski mahalleler ile yeni mahalleler karşılaştırıldığında bugünkü Manisa’yı oluşturan mahallelerin genel olarak eski mahallelerin yerine karşılık olarak geldiği görülmektedir.

XVIII. yüzyılın ortalarından itibaren şehrin mekânsal gelişimi yavaşlamış ve şehrin sınırlarında fazla bir değişme olmamıştır. Bu süreç 1950 yılına kadar devam etmiştir. XVIII. yüzyılın ilk yarısında Manisa’daki mahalle sayısı 57 olarak tespit edildiği görülmüştür. Bu mahalleler ya etrafında geliştikleri mescitlerin (İbrahim Çelebi, vb.) ya da içinde yer alan tekke ve zaviyelerin isimlerini aldıkları görülmüştür.

XIX. Yüzyılda şehrin en kalabalık mahallelerini 250’yi geçen hane sayılarıyla Alaybey, Yarhasanlar ve Ali Ağa (Saray) mahalleleri oluşturmaktadır. O döenmdeki yazılı kayıtlara bakarak XX. Yüzyılın başlarında (1908 yılında) Manisa’da bulunan mahalle sayısı 56 olduğu görülmüştür.

Cumhuriyet döneminin ilk yıllarına ait mahallelerin isimleri hakkında net olarak herhangi bir kaynak bulunamamıştır. Ancak 1922 yılında şehrin imarı için hazırlanan plana göre şehirde 33 mahallenin bulunmasının planlandığı bilinmektedir.

Manisa Mahallerin Gelişimi

Ancak o dönemlerde bir süre boyunca mahalle sayısının azaltılmaya gidilmesi yönünde fikirlerin ortaya atıldığı görülmüştür. Fakat azaltma konusunda kayıtlara göre karşılaşılan sorunlardan dolayı uygulamaya konulmadığı belirtilmiştir. Bu bağlamda 1928 yılında kentteki mahalle sayısının 52 olduğu görülmektedir.

1936 yılında belediyece hazırlanan haritada kent 1922 yılındaki gibi 33 mahalleye ayrıldığı görülmüştür. 1939’da 49’a çıkarılmış, fakat 1946 seçimlerinde tekrar 33’e düşmüştür. 1967 yılındaki mahalle sayısının 35 olduğu belirtilmektedir.

Manisa Mahallerin Gelişimi

Manisa’da sanayileşme hareketlerinin 1970’li yıllar zarfında oluşmaya başladığına değinilecek olursa bu süreçte yeni mahalleler oluşmuş ve bunun yanında şehrin yakınındaki bazı köyler şehir alanına dâhil olmuşlardır. Evet bu noktada köy olarak bahsedilip daha sonra şehre dahil edilen noktalar Uncubozköy ve Keçiliköy mahalleleridir. 1973 yılı seçim sonuçlarına göre de şehirdeki mahalle sayısı 37 olarak bilinmektedir.

1973 yılından sonra gelişim gösteren mahallelere bakıldığında Osmanlı Dönemi’ndeki belli ölçülere göre bütünlük gösteren mahallelerden daha farklı gelişim gösterdiği ve bir sanayi tesisi etrafında yığılıp gecekondu şeklinde geliştiği görülmektedir.

Tüm bu yazılanlarla ışığında sonuç olarak Cumhuriyet döneminde Manisa’da mahalle sayılarının azaltılması yönünde bir girişim başlatılmış olsa da bunun tam olarak gerçekleşmediği görülmektedir. Cumhuriyet döneminde mahalle sayıları özellikle 1973 yılından sonra istikrarlı olarak artmıştır.

Bu yazı Manisa kenti yüksek lisans tez araştırmalarım sırasında elde edilen bir çok belge doğrultusunda derlenmiştir.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir