Şekil-zemin grafik çizimleri, kentsel tasarım ve şehir planlaması için kullanılan geleneksel çizimlerdir. Şekil-zemin planları, şehrin inşa edilmiş ve inşa edilmemiş alanlarını basit siyah-beyaz işaretlemeleri kullanarak çizimin kompozisyonunu oluşturur. Genellikle siyah bölgeler, kentsel alanın katı (inşa edilmiş) alanlarını temsil ederken, beyaz, şehir dokusunun boşluklarını (açık alanlar) temsil eder; yollar, su yolları, güzergahlar, kaldırımlar vb. Basit ‘siyah ve beyaz’ tasvirleri, şehir dokusunu hızlı bir şekilde anlamamıza ve şehrin olası yoğunluğunu anlamamıza olanak tanır, ancak derin bir anlayış sunmaz.
Şekil-zeminler grafikleri bize mekanın morfolojisini anlama fırsatı sunar ve şehir dokusunun bir izlenimini almanıza yardımcı olur. Bu tür plan çizimleri genellikle kültür, sosyo-ekonomik, demografik veya şehrin görsel kalitesi (estetik) hakkında bir analiz sunmayabilir. Ancak bize inşa biçiminin bağlantısını ve yamalarını bilgilendirebilir ve belki de gelişme ve büyüme olasılığına ilişkin spekülasyonu genişletebilir. Öğrencilerin binaların çizgi çizimlerini izlemelerine ve ardından ‘siyaha boyamalarına (el ile, siyah işaretle doldurularak veya dijital olarak boya hatching özellikleri aracılığıyla) izin veren şekil-zemin çizim egzersizleri oldukça hızlı öğrenilebilir ve kentsel dokunun ilk analizini sunarken kavramalarına yardımcı olur.
Mimarlık profesörü Colin Rowe (1920-1999), şekil-zemin grafiklerinin önemini Cornell Üniversitesi’nde verdiği kentsel tasarım derslerinde popülerleştirmiştir. Rowe, 1962’de Cornell Üniversitesi’nde kentsel tasarım programını kurmaya yardımcı olmuştur. Şekil-zemin grafikleri görsel araçlar ve çizim konvansiyonları olarak kullanmış ve öğrencilerin kentsel alanların dokusunu incelemelerine ve anlamalarına yardımcı olmuştur.
Bu çizim geleneği, öğrencilere şehrin dokusunu, şeklini, desenlemesini ve bağlantı dokusunu anlamaya başlamaları için önemli bir araştırma ve sunum aracıdır.
Aşağıdaki görseller, Guelph Üniversitesi’nde peyzaj mimarlığı öğrencileri tarafından çeşitli şehirlerin şekil-zemin grafik planlarının tasarlanan bir dizi seridir ve bu, kentsel ve topluluk planlamasına giriş kurslarıdır. Tüm öğrencilere 2 km x 2 km’lik bir alan için şekil-zeminler oluşturmaları istenmiş, ardından bu alanın 500m x 500m’lik bir kısmına bir bitkisel şekil-zemin ve bir şehir bloğu (sokak) şekil-zemin oluşturmak üzere yaklaşıldı. Şekil-zeminler toplu olarak stüdyoda bir sergi formatında sergilendi. Öğrenciler, en azından şehirlerin dokusunu ve bağlantılarını anlamak için diğer şehirlerle karşılaştırılmak üzere (aynı boyut ve ölçekte) hızla şehir desenini tarayabilmişlerdir.
Şekil-zemin diyagramları dijital olarak da oluşturulabilir. Google Earth den alınan hava fotoğrafları üzerine çizilerek Photoshop, Illustrator veya AutoCAD’de siyaha boyanarak elde edilebilir.
